Przysięga i ślub

Przysięga

Dziś przysięga jest rzeczywistością kontrowersyjną. Polega ona na wezwaniu Boga jako świadka prawdy jakiegoś stwierdzenia.

Wyróżnia się przysięgę:

1.             Potwierdzającą – czyli uroczyste stwierdzenia faktu teraźniejszego lub przyszłego.

2.             Przyrzekającą – osoba uroczyście zobowiązuje się do wypełnienia czegoś w przyszłości.

Kto składa przysięgę poddaje się Bogu i w sposób nadzwyczajny staje się obliczem Boga. Kto przysięga nadaje swojemu stwierdzeniu szczególny ciężar, a także nadzwyczajną trwałość i pewność.

Wezwanie Boga może nastąpić w różny sposób, np. ktoś jest przekonany, że Bóg zna, co jest w jego wnętrzu, że Bóg jest źródłem prawdy. W innym przypadku ktoś poddaje się Bogu jako sprawiedliwemu sędziemu grzechu nieprawdomówności. Taki rodzaj przysięgi może wyrazić się w słowach: „Niech mnie Bóg ukaże, jeśli nie mówię prawdy”. Przysięga jest szczególnym wyznaniem Boga, przez co oddaje się Jemu cześć.

Przysięga religijna będzie przez nas uważana nie za przysięgę, ale za uroczystą obietnicę. Religijność posiada różne stopnie. Przysięga wyraźna będzie rodziła się z wyraźnej wiary w Boga. Czasami ktoś będzie odnosił się do moralnych wartości Absolutu. Taka przysięga jest domyślnie religijną.

Władza państwowa może na tym samym poziomie prawnym postawić przysięgę religijną i areligijną. Ale to nie świadczy przeciwko ich istotnej różnicy dla moralności.

Materia przysięgi

Dawniej teologia scholastyczna za materię uznawała dany akt przedmiotowy lub rzeczywiste wypełnienie przysięgi. Kto przysięga, stwierdza, że sprawy są tak ustawione, jak on je ustawił. Współcześni moraliści uznają za materię właściwą przysięgi prawdziwość przedmiotową przysięgającego. Ten, który przysięga zaświadczałby, że stan, o którym mówi jest zgodny z jego wewnętrznym przekonaniem, a w przysiędze przyrzekającej, że on wewnętrznie zgadza się z decyzją, którą on zewnętrznie wyraził. Trzeba stwierdzić, że nie powinno się oddzielać dwóch funkcji przysięgi. Z jednej strony zaświadczenia przedmiotowego stanu, a z drugiej prawdziwości podmiotowej. Chodzi o dwa sposoby widzenia tej samej rzeczywistości.

Osobowy charakter przysięgi

Może wydawać się, że istnieją przysięgi, w których ten, który przysięga zajmuje jakąś postawę tylko w stosunku do rzeczy, np. urzędnik państwowy ślubujący na Konstytucję. Jednak również i w tych przypadkach przysięga posiada charakter osobowy. W naszym przypadku chodzi nie tyle o przysięgę Konstytucji, ale mieszkańcom kraju. Ta sama rzecz zachodzi w przysięgach potwierdzających, np. w sądzie chodzi o głęboki stosunek do drugiego człowieka. Kto przysięga apeluje w nadzwyczajny sposób do ufności bliźniego i chce okazać się godnym tej ufności. Ten, który przysięga powinien być ożywiony głęboką wiarą w Boga, aby przysięga nie była farsą. Przyjmujący przysięgę powinien stać na tym samym poziomie wiary.

Dziś w pluralistycznym świecie problem przysięgi komplikuje się. Niektórzy żądają wyboru czy składać przysięgę religijną czy w inny sposób składać uroczyście słowa w sądzie lub urzędzie. Niektórzy twierdzą, że należałoby zupełnie zrezygnować z przysięgi by wyeliminować nierówność między obywatelami.

Zachowywanie obowiązku przysięgi wydaje się tym ludziom przeciwne wolności sumienia i wolności religijnej. Przyzwolenie na wyeliminowanie przysięgi byłoby jakimś wkładem w sekularyzację życia społecznego.

Istnieje też inna problematyka: w państwach totalitarnych bardzo często stosuje się przysięgę religijną. W tych wypadkach Boga zniża się do środka pragmatyzmu i środka nacisku, aby w sumieniu związać ludzi z systemem totalitarnym. Taka przysięga jest raczej aktem obelgi wobec Boga niż aktem uwielbienia Go jako źródła Prawdy.

Pismo Święte o przysiędze

Stary Testament

Przysięga jest częścią życia ludzi Starego Testamentu. Bardzo ważnym dla jej charakteru religijno-moralnego jest fakt, że wg ST przysięga jest czymś świętym i bardzo poważnym. Ta świętość i powaga pochodzą od majestatu i chwały Boga. Ten, który przysięga wyznaje wzniosłość i wielkość Boga. Przysięga w ST podkreśla fakt, że człowiek nie jest oparty na sobie samym, ale wszystko pochodzi od Pana Boga. Człowiek nie może przysięgać na siebie (Pwt 6,13). Przysięga na Boga, na Jego imię, na życie Pana. Kiedy Izraelita okazjonalnie przysięga bliźniemu należy zauważyć, że deklaruje tym samym swoje przekonanie o rzeczywistości podmiotowej (1 Sm 17,25). Znaczący jest fakt, że Bóg jest zawsze na początku każdej przysięgi. Bóg natomiast, gdy przysięga, przysięga na siebie (Ez 16,16). Ta różnica wskazuje nieskończoną odległość między Bogiem i człowiekiem (Ps 105,11). Lęk przed Bogiem zawarty w przysiędze wobec fałszywych bogów jest dużą obrazą Boga jedynego (Kpł 5,4). Przysięga jest ciągle otoczeniem Boga chwałą. Przez to nie może być manipulacji przysięgą i musi ona być zachowana jeśli pociąga za sobą własną szkodę.

Nowy Testament

Nie zawiera on jednoznacznej postawy wobec przysięgi. Przez to sprawia wiele trudności. Listy św. Pawła i List do Hebrajczyków sprawiają wrażenie, że przysięga nie stanowi żadnego problemu, że jest tak jak w ST. Św. Paweł używa form „ubezpieczenia”, które są podobne przysiędze Hbr 6,16; 1 Kor 1,23.

Chrystus w kazaniu na Górze potępia przysięgę. To samo czytamy w Jk 5,12. Postawa zajęta przez Jezusa jest bardzo ważna dla oceny przysięgi. Jezus odrzuca te formuły przysięgi, które zostały sformułowane w judaizmie tak, aby uniknąć wymawiania Boga. Dla kazuistyki takie przysięgi byłyby mniej wiążące. W kazaniu na Górze Jezus potępia jakąkolwiek przysięgę, która sprzeciwia się Królestwu Boga i Jego sprawiedliwości. Przysięga wydaje się być już zbyteczna. Człowiek żyjący nową rzeczywistością nie może kłamać. Społeczeństwo jednak nie jest złożone tylko z ludzi sprawiedliwych. Konsekwentnie życie prawne korzysta w koniecznych sytuacjach z przysięgi. Uczeń Chrystusa nie powinien przysięgi uważać za rzecz normalną. Jezus potępił przysięgę, bo jest ona znakiem niedoskonałości i grzeszności ludzkiej.

Jeżeli chodzi o dzisiejszą postawę chrześcijan i nauczanie Magisterium Kościoła to należałoby być przeciwnym radykalnym tendencjom odrzucających zupełnie przysięgę. Z drugiej strony nie powinno się szafować przysięgą w procesach kościelnych. Należy je przyjmować w sprawach ważnych i istotnych.

Warunki dla moralności przysięgi

Wymagania w stosunku do przysięgającego

Podmiot przysięgający powinien być zdolny do dania przysięgi, tzn. rozumieć i wiedzieć czym jest taki akt. Ten, który przysięga zewnętrznie powinien też mieć wewnętrzną intencję złożenia przysięgi. Inaczej przysięga jest tylko pozorna i dochodzi do nadużycia Pana Boga. Nie można więc uznać z moralnego punktu widzenia dopuszczalności moralnej przysięgi pozornej jako pewnego wybiegu w sytuacjach gdy rząd autokreatywny zmusza kogoś do złożenia przysięgi, której ten ktoś nie może złożyć w sumieniu.

Wymagania od strony przedmiotowej

Przysięga jest z natury gwarancją prawdy. Prawda stanowi przedmiot przysięgi. W przysiędze potwierdzającej przysięgający powinien dać świadectwo prawdzie w wymiarze, w jakim może to uczynić z pewnością moralną. Przysięgający musi znać prawdę. Przysięga przyrzekająca jest szczera i prawdziwa, gdy ten, kto przysięga ma intencję zachowania właściwej obietnicy i kiedy wie, że może ją zachować w przyszłości przynajmniej jeśli nie zajdą nowe i nieoczekiwane fakty.

Kto pod przysięgą wyznaje fałsz lub obiecuje coś co nie zamierza dotrzymać popełnia krzywoprzysięstwo i nadużywa imienia Boga. Przedmiot przysięgi powinien być moralnie dobry i ważny. Niektórzy wymagają decydującej ważności dla współżycia międzyludzkiego.

Formuła przysięgi

Słowa przysięgi powinny pozwolić jasno zrozumieć, że chodzi o przysięgę religijną. Jest to wymagane od przysięgi jako od pewnej formuły wyznania Boga.

Wygaśnięcie przysięgi przyrzekającej

Obietnica dana nawet pod przysięgą może stracić aktualność, kiedy warunki zmodyfikują treść lub cel obietnicy danej pod przysięgą, np. ktoś obiecał oddać część swoich dóbr a potem sam znalazł się w sytuacji potrzeby). Drugim wypadkiem wygaśnięcia przysięgi jest ten, komu przysięga została uczyniona rezygnuje z jej wykonania.

Według KPK kan. 1203 przełożeni wyżsi mogą zdyspensować od pewnych przysiąg przyrzekających. Dyspensa byłaby jednak nieusprawiedliwiona gdyby obrażała prawo naturalne. Usprawiedliwia ją natomiast uniknięcie szkody wyższej.

Przysięga wymagana przez państwo a Kościół i zachowania chrześcijanina

Dobro wspólne, które powinno stanowić najwyższe dobro państwa wymaga zagwarantowania pewności prawa i jakiegoś obwarowania gwarancją prawdy. Państwo powinno grozić karami za nieprawdomówność świadomą i zamierzoną. Jakimś środkiem zagwarantowania prawdomówności może być wymaganie złożenia przysięgi. Większa część konstytucji narodowych, wyklucza prawa państwa do wymagania przysięgi o własnej niewinności lub winie od oskarżonych.

Dobro wspólne wymaga, aby ci obywatele, którzy oddają się dla dobra państwa zaangażowali się w swoje obowiązki z przysięgą wierności tym obowiązkom. Z punktu widzenia teoretycznego przysięga ma więc usprawiedliwione miejsce w systemie państwowym.

Jest jednak szereg współczesnych problemów. W państwie ludzi wierzących przysięga nie przedstawia wielkich trudności, nie jest przedstawiana za jakiś wymiar sytuacji. W wielu państwach wielka liczba obywateli i sami rządzący nie wierzą w Boga i tu w kwestii przysięgi państwowej szeroka problematyka wymiaru religijnego przysięgi staje się bardzo konkretna. Nikt nie może zmuszać do składania przysięgi religijnej wbrew własnemu przekonaniu. Taki przymus sprzeciwiałby się wolności religijnej. W miejsce przysięgi państwo powinno zastosować inną formę.

Czy chrześcijanin jest zobowiązany do wybierania przysięgi w przypadku, gdy przepis państwowy umożliwia dokonanie wyboru między przysięgą a jakimś areligijnym potwierdzeniem słowa?

Należy liczyć się z różnymi okolicznościami i rozważyć czy świadectwo na korzyść Boga dawane przez wybór przysięgi jest uważane za takowe i brane przez drugich. I czy takie świadectwo może przeszkodzić procesowi sekularyzacji. Ważny jest tu fakt, czy chrześcijanin ma też wysoką pozycję w państwie.

Ślub

Jest to uroczysta obietnica złożona Bogu spełnienia czegoś na Jego cześć. Tak jak przysięga rodzi się z konieczności, tak ślub nie jest sytuacją codzienną i rodzi się z sytuacji dobrowolności. Przysięga dotyczy najczęściej relacji międzyludzkich, a ślub dotyczy relacji między Bogiem i człowiekiem. Różnica ta polega na bezpośredniości. W ślubie relacją Bóg – człowiek czcimy Pana Boga; w przysiędze natomiast Boga bierzemy na świadka.

Dzisiejsze prądy bardzo często podkreślają autonomię wartości ziemskich i ludzie negują śluby z dwóch powodów:

1.            Ze względu na treść

2.            Na sam fakt składania ślubów.

Ślub w Biblii

Stary Testament

Ślub był składany po to przede wszystkim, by wzmocnić modlitwę prośby. Ślub ma charakter błagalny i warunkowy.

Nowy Testament

Nic nie mówi wyraźnie o ślubach, ale daje rady ewangeliczne. Wskazuje natomiast podstawy, na których ślub chrześcijański może się oprzeć. Za ślubem stoi powołanie i Pan Bóg. Śluby chrześcijańskie nawiązują zawsze do konsekracji chrzcielnej i są jej rozwinięciem.

Związek ślubu z cnotą miłości

Miłość jest najwyższym darem od Pana Boga i to ona powinna ożywić i kierować praktykę rad ewangelicznych.

Moralne i prawne aspekty ślubu

Wymagania, jakie należy postawić składającemu ślub

Musi to być akt w pełni osobowy. Powinien odznaczać się znajomością rzeczy. Jeżeli ślub ma mieć charakter osobowy, to ślub zakłada dojrzałość osoby. Osoba niedojrzała nie jest zdolna do złożenia ślubu. Ślub będzie nieważny, jeżeli jest oparty na niedojrzałości, strachu lub przymusie.

Wymagania, co do treści

Musi dotyczyć czegoś dobrego. Powinien być w zasięgu możliwości fizycznych i moralnych tego, co składa ślub, co nie znaczy, że musi…

Treść ślubu nie może dotyczyć tego, co i tak jest należne (np. modlitwa).

Czy śluby mogą wygasnąć?

Ślub może wygasnąć z następujących przyczyn:

1.            Czas – granica czasowa

2.            Istotna zmiana, co do treści ślubu – ślub wygasa wtedy, kiedy to co zostało obiecane nie jest już rzeczą najlepszą, np. z powodu choroby.

3.            Irytacja – chodzi o zadeklarowanie nieważności ślubu przez tego, który posiada potestas dominativa.

4.            Dyspensa – przez konkretną władzę z motywu rozumnego i słusznego (por. KPK, kan. 1194-1198).

Czy można zamienić treść ślubów?

Można, jeżeli nie chodzi o śluby zarezerwowane. Treść musi dotyczyć dobra równego lub wyższego. Jeżeli dotyczyłby dobra niższego to wtedy tylko za pozwoleniem tego, kto ma władzę dyspensowania.

Osoba, która złamała ślub, popełnia wtedy grzech podwójny.