Najstarsze symbole wiary – wypisy z Breviarium Fidei

STRESZCZENIE WIARY W SYMBOLACH

Słowo „symbol” używane jest na określenie znaku rozpoznawczego. Pochodzi ono ze starożytnej Grecji, gdzie zaprzyjaźnione rodziny, osiadłe w różnych miastach lub koloniach, przechowywały każda z osobna jedną część jakiegoś przedmiotu podzielonego na dwa (np. pierścienia, monety itp.). Złożenie, czyli dopasowanie tych dwóch części (sym-ballo) pozwalało stwierdzać przedstawicielom tych rodzin tożsamość zawartych niegdyś między ich przodkami więzów gościnności (zob. np. Eurypides, „Medea”, wiersz 613, „Helena”, wiersz 291 itp.). Pochodzenie słowa zostało więc trafnie oddane przez wyraz polski „skład” (por. Skład apostolski). Wyraz „symbol” oznacza później wszelkie dowody tożsamości, a nawet jakiekolwiek znaki rozpoznawcze.

Znakiem rozpoznawczym między chrześcijanami jest wyznawanie jednej wiary pod hasłem: „Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest” (Ef 4, 5). Chrzest, który łączy wiernych z Chrystusem w śmierci Jego i w Jego zmartwychwstaniu (Rz 6, 3), wymaga wiary — przynajmniej wiary społeczności, która tego chrztu udziela przez ręce prawowitego szafarza sakramentu — a wiara domaga się pewnej treści umysłowej, która musi być wspólna wszystkim wyznawcom Chrystusa. Stąd często spotykane już w listach św. Pawła krótkie streszczenia zasadniczych prawd, czyli przedmiotu naszej wiary, podstawy naszej nadziei, celu miłości (np. 1 Kor 15, 3-4).

Wszystkie symbole zawierają dwa zasadnicze twierdzenia, które rozwijają mniej lub więcej w zależności od okolicznościowych potrzeb. Treścią zasadniczą każdego symbolu jest podwójna afirmacja: I. że Chrystus, który umarł w akcie ofiary miłości, żyje nadal; 2. że Bóg jest Trójcą. Wszystkie inne twierdzenia są albo wprowadzeniem do tych zasadniczych prawd, albo są konsekwencją. Takimi prawdami są: zależność świata od Boga, która zakłada jego stworzenie w czasie, istnienie społeczności wiernych i oczekiwanie chwalebnego powrotu Chrystusa.

NAJSTARSZE SYMBOLE

Nim ustalono 12 punktów „Składu apostolskiego” (niżej nr 4), we wszystkich społecznościach chrześcijańskich już istniały krótkie wyznania wiary. Najstarsze, jakie znamy, pochodzi z apokryficznego, gnostycyzmem zabarwionego „Testamentu Pana naszego Jezusa Chrystusa w Galilei” (po łacinie) z II wieku (zob. PO t. 9). Tekst ten posiada alegoryczny komentarz do cudu rozmnożenia pięciu chlebów (Mk 6, 39), które miały oznaczać pięć zasadniczych prawd wiary.

(Wierzymy) w Ojca panującego nad wszechświatem

i w Jezusa Chrystusa,

i w Ducha Świętego,

i w święty Kościół,

i w odpuszczenie grzechów.

Drugi Symbol, także jeden z najstarszych (grecki), odczytujemy z papirusu znalezionego w Der-Balyzeh (Górny Egipt). Papirus ten z VI wieku przedstawia liturgię z połowy IV wieku, lecz Symbol prawdopodobnie sięga II stulecia (DACL 11. 2 col. 1884):

Wierzę w Boga Ojca wszechwładcę

i w jednorodzonego Syna Jego Pana naszego Jezusa Chrystusa,

i w Ducha Świętego,

i w ciała zmartwychwstanie,

[jak wierzy] święty Kościół katolicki.

Najstarsze wyznanie wiary ormiańskie (IV w.) mogło się dostać z Palestyny do Armenii przez Kapadocję (Hahn, nr 137).

Wierzymy w przenajświętszą Trójcę, Ojca, Syna i Ducha Świętego, w zwiastowanie Gabriela, w narodzenie Chrystusa, w chrzest, w Mękę i Krzyż, w trzydniowe pogrzebanie, w zmartwychwstanie, w chwalebne [?] wniebowstąpienie, w umieszczenie po prawicy Ojca, w groźny powrót.

Według wielowiekowego podania Apostołowie Chrystusa przed rozejściem się w różne strony świata dla głoszenia ewangelii mieli uzgodnić punkty swojego nauczania (Rufin z Akwilei – PL 21, 337). w. Ambroży również jest tego zdania (list synodu mediolańskiego do papieża Syrycjusza w 390 r. – PL 16, 1174) i podkreśla liczbę 12 artykułów odpowiadającą 12 Apostołom. PL 39, 2189 podaje kazanie z VI wieku przypisywane św. Augustynowi, którego autor twierdzi, że każdy Apostola układał jeden z artykułów. Przyjmowano tę pobożną legendę aż do Soboru Florenckiego, kiedy Marek z Efezu objaśnił łacinnikom, że ta forma Symbolu na Wschodzie nie istnieje. Krytyka historyczna udowodniła, że dzisiejsza forma „Składu apostolskiego” nie może sięgać wyżej niż ostatnie dziesięciolecia II wieku. Sto lat żmudnych poszukiwań uczonych (zob. J. de Ghellinck, „Patristique et Moyen-Age” t. I) pozwala jednak stwierdzić, że zasadnicza treść Symbolu sięga czasów apostolskich. Etapy jego uformowania podaje Denzinger-Schonmetzer (Dz. 1963) s. 20-29. Obecna jego forma jest formą rzymską z VI w. Ale tekst znajduje się już prawie dosłownie w liście Marcelego z Ancyry do papieża Juliusza I z at 337 341, jak to podaje Epifaniusz („Panarion”, Her. 72 – PG 42, 385). Tak samo Rufin („Expositio in Symbolon” – PL 21, 344 B, 356 A, 381 A) pozwala odtworzyć nasz tekst. Oksfordzki rękopis Dziejów Apostolskich z VI w. — „codex Laudianus” — podaje ten sam tekst na zakończenie.

Jest to jeden z trzech zasadniczych Symboli Kościoła zachodniego, oficjalnie używany przy udzielaniu chrztu.

[1] Wierzę w Boga Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi.

[2] i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego,

[3] który się począł z Ducha Świętego; narodził się z Maryi Panny.

[4] Umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion; zstąpił do piekieł.

[5] Trzeciego dnia zmartwychwstał.

[6] Wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca wszechmogącego.

[7] Stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych.

[8] Wierzę w Ducha Świętego,

[9] święty Kościół powszechny, świętych obcowanie,

[10] grzechów odpuszczenie,

[11] ciała zmartwychwstanie,

[12] żywot wieczny.

SYMBOLE WSCHODNIE PRZEDNICEJSKIE

Każda społeczność podawała katechumenom streszczenie wiary do wyuczenia się na pamięć przed przyjęciem chrztu. W obecnych obrzędach chrztu pozostał ślad tej „traditio symboli” w trzeciej części ceremonii, kiedy rodzice chrzestni i wszyscy obecni odmawiają „Wierzę w Boga” i „Ojcze nasz”.

Podajemy Symbol św. Grzegorza Cudotwórcy (z dziejów jego życia spisanych przez Grzegorza z Nysy — PG 46, 912-913, por. PG 10, 983-988), ponieważ jego nauka jest echem tradycji jerozolimskich i aleksandryjskich, które miał możność poznać dzięki swemu mistrzowi Orygenesowi w ciągu lat spędzonych na studiach w Cezarei Palestyńskiej.

Drugi podany tu Symbol — Euzebiusza — uchodzi tradycyjnie za wzór „Symbolu nicejskiego”. W liście do swoich wiernych w roku 325 Euzediusz twierdzi, że to był Symbol, według którego sam otrzymał chrzest (PG 20, 1540). Tekst u św. Atanazego w „Ie decretis Nicaenae Synodi”, 33, 4 — PG 25, 428.

Wyznanie wiary św. Grzegorza Cudotwórcy (III wiek)

Jeden [jest] Bóg, Ojciec żyjącego Słowa, samoistnej mądrości i mocy swojej oraz wiekuistego obrazu swego; doskonały doskonałego rodziciel, Ojciec jednorodzonego Syna.

Jeden [jest] Pan, jeden z jednego, Bóg z Boga, odbicie i obraz Bóstwa, Słowo skuteczne, mądrość ogarniająca istotę wszechrzeczy i moc sprawcza całego stworzenia. Prawdziwy Syn prawdziwego Boga, niewidzialny z niewidzialnego, niezniszczalny z niezniszczalnego, nieśmiertelny z nieśmiertelnego; wiekuisty z wiekuistego.

I jeden Duch Święty, z Boga mający substancję, który za sprawą Syna ukazał się ludziom; doskonały obraz doskonałego Syna, życie — żyjących przyczyna, źródło święte, świętość dająca uświęcenie; w Nim się objawia Bóg Ojciec, który jest ponad wszystko i we wszystkim, oraz Bóg Syn wszystko przenikający.

Trójca doskonała, o wspólnej chwale, wieczności i panowaniu, niepodzielna i niezmienna. Niczego nie ma w Trójcy stworzonego bądź służebnego ani nic dodanego, to znaczy czegoś, czego nie było przedtem i co by nadeszło potem. Tak więc ani Ojciec nie był pozbawiony kiedykolwiek Syna, ani Syn Ducha Świętego, lecz [pozostaje] zawsze ta sama niezmienna Trójca.

Wyznanie wiary Euzebiusza z Cezarei (ok. 300)

Wierzymy w jednego Boga Ojca wszechmogącego Stworzyciela wszystkiego, co widzialne i niewidzialne.

I w jednego Pana [naszego] Jezusa Chrystusa, Słowo Boże, Boga z Boga; światłość ze światłości, żywot z żywota, Syna jednorodzonego, pierworodnego wszelkiego stworzenia, zrodzonego z Ojca przed wszystkimi wiekami. Przez Niego wszystko się stało, a On dla naszego zbawienia przyjął ciało i wśród ludzi obcował. Cierpiał mękę, a trzeciego dnia zmartwychwstał. Wrócił do Ojca [na niebiosach] i przyjdzie znów w chwale, aby sądzić żywych i umarłych.

Wierzymy także w jednego Ducha Świętego.